Cảm nhận sau bài “Đọc Bóng đè” của Đông La

Gần đây văn đàn trong và ngoài nước bị khuấy động bởi sự kiện Bóng đè của Đỗ Hoàng Diệu (ĐHD). Trong hàng chục bài viết về nó, tôi thấy ý kiến đánh giá của anh Đông La là chân xác, đầy đủ nhất. Thật lòng tôi cũng muốn viết đôi dòng về tác giả - tác phẩm này, song bài của Đông La như đã viết hộ mình tất cả. Ta không nên quá thổi phồng một hiện tượng văn học hoặc dùng nó để suy diễn nhiều sang địa hạt chính trị, như thế sẽ làm hại tác giả - tác phẩm. Nói về cái được của ĐHD như anh Đông La là vừa độ. Riêng về cái chưa được, tôi chỉ bổ sung thêm một ý nhỏ về sự chưa đạt tới tầm của nghệ thuật ẩn dụ như Tử cấm nữ của Lưu Tân Hoa (Trung Quốc) hay “Không có vua” của Nguyễn Huy Thiệp. Ở Tử cấm nữ, suốt 559 trang bản dịch tiếng Việt, tác giả chỉ mô tả cái ấy mà thật lạ, quá trình vật lộn để khắc phục khuyết tật cái ấy của nhân vật cứ khiến người đọc liên tưởng đến những rào cản hay bế tắc của công cuộc cải cách trong xã hội Trung Quốc. 3 cuộc tình trong 3 giai đoạn khắc phục khuyết tật cái ấy cũng lồ lộ ra 3 thế lực là tác nhân rào cản. Ở “Không có vua”, mọi sự tục tĩu của cái gia đình mục nát, thượng bất chính hạ tắc loạn kia cũng cho người đọc liên tưởng đến hiện thực xã hội không mấy khó khăn. Thế nhưng với “Bóng đè”, mọi ý tưởng cao siêu, thâm ý tuyệt vời mà các nhà phê bình khoác cho nó không được gợi mở, thắt nút rõ. Ngay cả những bạn đọc mà ai đó gọi là bạn đọc trí tuệ, tôi e rằng cũng chỉ là suy diễn có đôi phần gượng ép mà thôi. Có thể ĐHD vốn ấp ủ vài chục phần trăm các ý tưởng ấy đã là quý lắm rồi, nhưng cô vẫn chưa đạt tới tầm của nghệ thuật ẩn dụ, và đó sẽ là cái đích để cô vươn tới sau những “Bóng đè”, “Vu quy”. Dẫu sao hiện tượng ĐHD vẫn là niềm hy vọng của văn chương đổi mới, sau gần 20 năm im ắng kể từ “Tướng về hưu” của Nguyễn Huy Thiệp, một tác giả cũng bắt đầu mòn cũ.