Gần năm mươi năm sau ngày Boris Pasternak được trao huân chương Nobel cho thành tựu văn học của ông mà đỉnh điểm là tác phẩm mang tính sử thi Bác sĩ Zhivago, vốn bị cấm xuất bản ở Liên Xô, người ta bắt đầu nói tới việc cơ quan tình báo Anh quốc và CIA của Mĩ đã bí mật vận động việc tôn vinh nhà văn để làm mất mặt Điện Cremli.

Một cuốn sách vừa xuất bản nói rằng cơ quan tình báo Mĩ đã thực hiện chiến dịch nhằm công bố tác phẩm Bác sĩ Zhivago bằng tiếng Nga để phù hợp với qui định của giải Nobel là tác phẩm chỉ được xem xét dưới dạng ngôn ngữ gốc.

“Tôi hoàn toàn không nghi ngờ gì rằng CIA đóng vai trò chủ yếu trong việc giúp Pasternak nhận giải Nobel”, ông Ivan Tolstoy, tác giả cuốn sách, cũng là một nhà nghiên cứu đáng kính ở Moskva đã nói như thế.

Bác sĩ Zhivago, bất tử với bộ phim chiếm năm giải Oscar của đạo diễn David Lean, được xuất bản ở Milan vào năm 1957. Cuốn tiểu thuyết này kể câu chuyện đầy bi kịch của một bác sĩ-thi sĩ có tên là Yuri Zhivago và Lara, mối tình của cuộc đời ông, trong bối cảnh của cuộc cách mạng Bolshevik. Đến tận năm 1987 tác phẩm này vẫn còn bị cấm xuất bản ở Liên Xô.

Pasternak có gửi cho các bạn ở phương Tây mấy bản thảo và bây giờ Tolstoy cho công bố bức thư của một cựu điệp viên CIA kể về chiến dịch: CIA, với sự trợ giúp của người Anh, đã đánh cắp bản thảo từ một chiếc máy bay bị buộc phải hạ cánh ở Malta. Và trong khi hành khách phải ngồi đợi suốt hai tiếng đồng hồ ở sân bay thì các điệp viên lấy bản thảo ra khỏi va li rồi mang đi sao chụp. Sau khi đã trả bản thảo về chỗ cũ, CIA lập tức cho in tác phẩm cùng một lúc bằng tiếng Nga ở cả châu Âu và Mĩ.

“Họ sử dụng lọai giấy mà người ta không thể nói chắc rằng được sản xuất ở phương Tây. Họ cũng chọn co chữ mà người Nga thường dùng và in mỗi chương ở một nơi để tác phẩm không lọt vào tay những người không thích hợp”, ông Tolstoy, tác giả cuốn The Laundered Novel (tạm dịch: Cuốn tiểu thuyết được gột rửa - ND), người cũng đang hi vọng tác phẩm này sẽ được xuất bản ở phương Tây, đã nói như thế.

Các thành viên của Viện Hàn lâm Thụy Điển đã lấy làm ngạc nhiên khi nhận được bản in bằng tiếng Nga cuốn tiểu thuyết đúng lúc họ đưa Pasternak ra xem xét vào mùa xét giải năm 1958. Hai ngày sau khi nghe tin được trao giải nhà văn đã gửi cho Viện hàn lâm bức điện: “Vô cùng biết ơn, rất xúc động, tự hào, ngạc nhiên, bối rối”.

Bốn ngày sau, dưới áp lực nặng nề của Điện Kremli, Pasternak gửi đi bức điện thứ hai: “Tôi buộc phải từ chối giải thưởng đã được trao cho tôi, xin đừng coi việc tôi tự nguyện từ chối là một điều xúc phạm”.

Pasternak bị KGB theo dõi và đe dọa trục xuất khỏi nước Nga. Sau khi Pasternak chết vào năm 1960, Điện Kremli đã ra lệnh bắt giữ bà Olga Ivinskaya, người tình và nguyên mẫu của nhân vật Lara trong tác phẩm của ông.

Ivinskaya và con gái bị kết tội là đã nhận nhuận bút “bất hợp pháp” từ việc xuất bản cuốn tiểu thuyết ở nước ngoài. Ivinskaya bị kết án tám năm khổ sai và bị đầy đi Sibiri, còn con gái bà thì bị kết án ba năm. Dưới áp lực của dư luận quốc tế, Ivinskaya đã được thả sau bốn năm lưu đầy.

“Cha tôi không thể tham gia xuất bản tác phẩm này bằng tiếng Nga, ông cũng không hề biết rằng CIA lại quan tâm đến nó”, Yevgeny Pasternak, người đã thay cha mình nhận huân chương Nobel vào năm 1989, cho biết. “Cha tôi không bao giờ nghĩ đến việc nhận giải. Thật đáng tiếc là giải thưởng này lại mang đến cho ông nhiều khổ đau đến như thế”, anh nói thêm.


Bản tiếng Việt © 2007 talawas