BBC: Theo một số người trong văn giới tại Việt Nam cho đài BBC biết, mấy ngày gần dây họ không truy cập được vào website của talawas. Còn tại trang web của talawas cũng có dòng thư gửi độc giả về điều này. Xin bà cho biết cụ thể hơn về trục trặc đang diễn ra?

Phạm Thị Hoài (PTH): Từ hơn hai năm qua cho đến cách đây một tuần, độc giả của trên 70 nước, trong đó có Việt Nam, có thể hàng ngày đều đặn đọc tạp chí và diễn đàn điện tử talawas. Trước đây không có bất kì trở ngại gì, độc giả tại Việt Nam có thể dễ dàng truy cập talawas. Nhưng chính xác từ một tuần trở lại đây, phần lớn độc giả tại Việt Nam không vào được talawas nữa. Một số khi vào từ máy cá nhân hoặc máy cơ quan thì bị yêu cầu phải cho biết tên và mật mã, còn những người khác thì đơn giản là không vào được. Tuy vậy cũng trong những ngày qua vẫn còn một số người truy cập được trang talawas một cách bình thường mà không phải áp dụng những thủ thuật vượt qua tường lửa. Phần lớn những người này vào được trang talawas từ các điểm truy cập internet công cộng, chẳng hạn từ các internet café. Số độc giả này đã gửi thư đến toà soạn của chúng tôi, bày tỏ hi vọng rằng có thể đây chỉ là một sự cố kĩ thuật. Tất nhiên chúng ta không loại trừ bất kì khả năng nào, nhưng nếu đó là một yếu tố ngẫu nhiên thì mức độ ngẫu nhiên đó thật đáng kinh ngạc. Thống kê nội bộ của chúng tôi cho thấy là số độc giả của talawas tại Việt Nam trong tuần qua đã giảm đi khoảng 90%.

BBC: Lí do khiến cho số độc giả tại Việt Nam giảm đi như vậy có thể là vì vấn đề nội dung của chính trang talawas chăng?

PTH: Đây là một câu hỏi hợp lí, nhưng tôi cho rằng không thể vì như vậy mà trong một thời gian rất ngắn, chỉ riêng số độc giả ở trong nước giảm đi tới 90%. Hơn nữa, những email gửi đến toà soạn cho biết rõ là độc giả tại Việt Nam không thể vào được trang talawas nữa. Đấy là tình trạng thực tế mà tôi chỉ có thể miêu tả chứ không thể lí giải, và cũng không thể khẳng định được điều gì. Chúng tôi không nhận được một thông báo chính thức nào, rằng từ ngày này giờ này, chính quyền Việt Nam quyết định dùng biện pháp kĩ thuật - chẳng hạn tường lửa - để ngăn chặn việc độc giả Việt Nam tiếp xúc với trang talawas, lí do là như thế như thế.

Còn dư luận trong nước về tình trạng này lại là một chuyện khác. Chúng ta đều biết rằng có rất nhiều tình trạng thực tế tại Việt Nam không được tìm hiểu, không được lí giải, và thậm chí không được công khai nhắc đến, nên hoặc là không có dư luận, hoặc là dư luận đi theo những con đường tự phát quen thuộc của nó, mà phổ biến nhất là phỏng đoán. Mặc dù chúng ta đang sống trong một thời được gọi là "thời đại của thông tin", nhưng đời sống văn hoá, xã hội và tất nhiên cả đời sống chính trị tại Việt Nam lại dựa rất lớn trên cơ sở của phỏng đoán. Không ai biết chắc một điều gì. Phỏng đoán phổ biến nhất trong sự cố này là cho rằng talawas đã bị tường lửa.

Dĩ nhiên tôi không sống ở trên mây để chờ đợi những điều gần như không thề xảy ra tại Việt Nam. Chưa bao giờ, trong cả thời gian mấy ngàn năm của những xã hội cũ lẫn trong hơn nửa thế kỉ vừa qua của xã hội hiện tại, chính quyền các cấp ở Việt Nam có nhu cầu làm minh bạch những quyết định của mình đối với người dân. Dân chúng thì đã quen với việc coi những sự cố diễn ra với mình, do những quyết định từ bên trên, là số phận, đơn giản là phải chấp nhận, không tìm hiểu, phản đối, không hình dung được rằng mọi hành động và quyết định của con người, dù là người ở bên trên thế nào chăng nữa, đều xuất phát từ một hoàn cảnh có thể tìm hiểu được.

Đã có nhiều trang web khác bị tường lửa. Phần lớn, đó là những trang hoạt động trực tiếp cho những đường lối hay tổ chức chính trị đối kháng hoặc phần nào đối kháng với đường lối chính trị trong nước. Nhưng tất cả độc giả talawas đều biết rằng, talawas là một tạp chí và diễn đàn văn hoá-văn nghệ độc lập, không là cơ quan ngôn luận của bất kì một tổ chức chính trị nào, không hề hoạt động chính trị hay phát ngôn trực tiếp cho bất kì một đường lối chính trị nào. Một phần rất lớn bài vở trên talawas là đăng lại từ báo chí hợp pháp trong nước, và hàng trăm tác giả tham gia trên talawas là những tác giả sống trong nước. Như vậy, nếu quả thật talawas bị tường lửa, thì đây có thể là một tiền lệ không đẹp đẽ gì và tương đối khó lí giải.

BBC: Giả sử trong thời gian tới, talawas vẫn nhận được những lời than phiền là độc giả ở Việt Nam vẫn tiếp tục không truy cập được trang talawas, thì bà và những người cùng thực hiện website talawas dự định sẽ làm gì?

PTH: Nếu tình trạng như vậy vẫn tiếp diễn, trước hết chúng tôi sẽ gửi thư đến những cơ quan hữu trách ở Việt Nam, đề nghị làm rõ tình trạng này. Cá nhân tôi tin tưởng rằng không, không có quyết định tường lửa với talawas. Trong trường hợp đó, hàng chục ngàn độc giả và hàng trăm tác giả của talawas ở Việt Nam không cần phải lo ngại, hay phẫn nộ, hay xấu hổ, hay bức xúc nữa. Còn những người, trong những ngày qua, có lời chúc mừng talawas đã đạt được cái thành tích là trở thành món hàng cấm và vì thế có hương vị ngọt ngào hơn, thậm chí cả những người cho rằng talawas cố tình bị tường lửa để kiếm điểm tại nước ngoài, những người ấy sẽ thấy mình đã kết luận vô lối và vội vàng như thế nào. Nếu phải thành một huyền thoại thì đó là bất hạnh lớn cho chúng tôi.

Trong trường hợp không có hồi âm, chúng tôi sẽ coi đó là một câu trả lời rõ ràng, rất đặc trưng theo kiểu Việt Nam.

Về phía độc giả, tôi chỉ có thể nói rằng chúng ta đang sống ở kỉ nguyên của tin học và kĩ thuật số. Kĩ thuật do con người làm ra. Đối với bất kì một vấn đề kĩ thuật nào cũng có ít nhất là một giải pháp kĩ thuật. Có rất nhiều con đường để độc giả có thể tiếp tục theo dõi talawas, nếu muốn. Tôi hi vọng rằng một ngày nào đó, độc giả tại Việt Nam bấm vào trang talawas và thấy nó hiện ra một cách bình thường, vô sự, như thể không có một sự cố nào hết. Lúc đó vấn đề quan trọng nhất đặt ra chỉ còn là: talawas có đủ thú vị để độc giả phải đi theo. Hay nó chán tới mức bạn mở ra một lần duy nhất rồi chẳng bao giờ muốn quay lại nữa. Tôi hi vọng rằng toàn bộ câu chuyện mà chúng ta đang nói chỉ là một sự cố tạm thời và bất đắc dĩ.

BBC: Xin cảm ơn bà Phạm Thị Hoài