Sinh viên ngày nay thường tự an ủi mình sau mỗi lần bị “trượt vỏ chuối”: Sự học ngày nay đã hỏng rồi, mười người đi học bảy người chơi, hai người quay cóp, một người trốn, tội gì làm khổ cả thân tôi… Hay kẻ xấu còn nói rằng: Học hành thi cử làm chi. Tú Xương còn rớt huống chi là mình…

Có thể nói rằng, nguyên nhân dẫn đến tình trạng thiếu nghiêm túc của cái học ngày nay chính là việc quá coi trọng kiến thức, đến nỗi người ta đánh giá năng lực của các cô cậu sinh viên dựa trên điểm số, bằng cấp. Cho nên, sinh viên bằng mọi cách, nhồi nhét càng nhiều kiến thức của người khác càng tốt, chỉ có như thế mới mong đáp ứng được những kỳ kiểm tra của bà cô ông thầy, hay của cả một nền giáo dục mà hình thức thì đả phá Nho học cổ hủ, nhưng cốt lõi cũng chỉ là cái học từ chương nhàm chán.

Đạo sư Osho đã cho thấy cái nguy hiểm vô cùng của những kẻ nhá chữ nhai văn. Cái học bằng cách nhồi nhét kiến thức của người khác không chỉ làm thui chột khả năng sáng tạo của mình mà còn gây chia rẽ, bè phái, thánh chiến đối với người khác. Ông nói: trong cuộc sống có một số chân lý mà chỉ có thể tự mình nhận biết được, ta không thể nào có thể biết được chúng nhờ vào sách vở, thầy dạy hay thánh kinh. Thật vậy, việc tích lũy những sự kiện và ý kiến của người khác không phải là dấu chỉ của kiến thức, nó chỉ là dấu chỉ của sự vô minh. Nó chỉ là rác rưởi, gạch đá mà ta tưởng chúng là vàng bạc. Chỉ có kiến thức xuất phát, khai mở, trào dâng lên từ bên trong bạn mới chính là vàng ròng, mới chính là suối nguồn vô tận dẫn ta đi vào vũ trụ mênh mông mà không phải dựa dẫm, lo sợ.

Một nền giáo dục chỉ chăm chăm chú chú vào việc thi cử, trả bài bằng cách nhồi sọ bằng kiến thức của người khác là một nền giáo dục bất nhân. Một ông thầy chỉ biết bắt học trò thuộc lý tưởng của người này, quán triệt chủ nghĩa của người kia, thì chỉ là một ông thầy mất dạy không hơn không kém. Do đó, vấn đề không chỉ do người học không tự ý thức mình là trung tâm trong việc đào tạo, mà còn tùy thuộc phần lớn vào phương pháp đào tạo trong hệ thống giáo dục đó. Khổng Tử được người đời tôn làm “vạn thế sư biểu” bởi ông là người giáo dục cho học trò của mình lấy kiến thức từ trong lòng ra, chứ không phải là nhồi nhét vào đầu học trò của mình một mớ kiến thức mà ông tâm đắc. Để dạy cho học trò biết về hình chữ nhật, Đức Khổng chỉ cho biết một góc thôi, còn ba góc kia, tự bản thân người học phải tìm ra. Có như thế kiến thức mới không bị quên lãng và người thầy cũng không ảo tưởng mình người cứu nhân độ thế. Người thầy chân chính là người biết phủ nhận mình ra hư không. Đức Phật cũng thế, ngài nói rằng ngài chỉ là ngón tay chỉ mặt trăng, thấy mặt trăng rồi, cần phải quên ngay ngón tay chỉ mặt trăng đi, hoặc qua sông phải bỏ lại thuyền, nếu không thì môn sinh không thể chứng được Đạo.

Nếu đọc Anh hùng xạ điêu của Kim Dung, chúng ta sẽ thấy rằng, việc học võ của Quách Tỉnh cũng không đi ra ngoài đường lối đó. Quách Tỉnh là một anh chàng nhà quê chân chất, hiền lành, mạnh mẽ, không thể một lúc học được những món võ công đòi hỏi sự tinh tế của nhóm Giang Nam Thất quái, nên cho dù mấy ông thầy đó có cố nhồi nhét, Quách Tỉnh không làm sao tiếp thu được. Nhưng khi gặp Hồng Thất Công, Quách Tỉnh được ông già ăn mày truyền cho “Giáng long thập bát chưởng”, bởi môn võ công này uy lực, mạnh mẽ tựa bao đào sóng biển, rất phù hợp với bản chất cương trực, thuần phát, dũng mãnh của học trò. Cho nên, Quách Tỉnh lãnh hội rất mau và nhờ môn võ công đó, chàng trở thành anh hùng của giới võ lâm. Thế mới thấy vai trò của người thầy quan trọng như thế nào trong việc tìm ra cái nào là sở trường, cái nào là sở đoản của môn sinh để chỉ đường vẽ lối. Và một khi đã đạt được điều đó rồi thì ông thầy hết trách nhiệm của mình. Có công đấy nhưng mà cũng giống như là không công vậy, dạy dỗ học trò đấy, nhưng mà cũng như là không dạy vậy. Thành công hay không, người môn sinh phải tự quyết định lấy đời mình.

Nhìn vào hệ thống giáo dục, ta có thể chia làm hai hạng thầy dạy. Hạng minh sư và hạng tục sư. Hạng minh sư vì người mà dạy cách trở thành người. Hạng tục sư vì tiền mà dạy học trò cách kiếm tiền. Hạng minh sư kéo, vén mở, khơi nguồn kiến thức vốn tiềm ẩn trong lòng môn sinh. Hạng tục sư nhồi nhét kiến thức lấy từ ngoài vào. Đi theo minh sư thì con người là tiểu vũ trụ, là thần linh. Đi theo tục sư thì con người là con mọt sách, là vô tri. Hạng minh sư chỉ cho môn sinh thấy mình thiếu cái gì, phải tìm nó ở đâu. Hạng tục sư chỉ cho học trò thấy cái thông minh xuất chúng của mình. Thấy thiếu thì lo lắng tài bồi, chăm sóc làm sao cho đủ và vì thế ngày càng phát minh được nhiều cái mới cái hay. Thấy mình giỏi, mình thông minh thì hung hăng hống hách, muốn được thi thố, phô trương, vì thế kiến thức thui chột. Hạng minh sư tùy theo hoàn cảnh và năng lực của môn sinh mà hành đạo. Hạng tục sư nương theo chính trị, chủ nghĩa, tôn giáo mà hành nghề. Nước có đạo lý thì minh sư nhiều hơn tục sư. Nước vô đạo lý thì tục sư nhan nhản, có khi bói không ra một mống minh sư nào. Một nền giáo dục thực chất cốt là làm sao cho con người thay đổi được cái bên trong, vì chỉ có cái bên trong mới giúp ta tìm ra được chân lý. Còn tất cả các biện pháp, khuôn mẫu, gương sáng, giáo điều, lý thuyết ở bên ngoài đều trở nên vô nghĩa nếu tự thâm tâm con người không thức tỉnh.

Người đi học cũng giống như ngọn lửa, khi ngọn lửa le lói bằng con đom đóm thì vùng tối bao quanh rất nhỏ; khi ngọn lửa bằng ngọn đèn con thì bóng tối bao quanh lớn hơn bằng căn phòng; khi ngọn lửa sáng lên bằng đống lửa thì vùng tối bao quanh bằng khoảng sân chơi; và cứ như thế, ngọn lửa càng cao, càng sáng bao nhiêu thì vùng tối bao quanh nó càng mênh mông bấy nhiêu. Cho nên, Khổng Tử mới dạy rằng, biết thì nói là biết, không biết thì nói là không biết, ấy mới là kẻ biết. Nếu không nền giáo dục đó chỉ là những kẻ mị dân, bán nước, giết cả một thế hệ. Kẻ có học mà cứ mong làm thầy thiên hạ thì càng u mê tăm tối. Suốt cuộc đời mài đũng quần trên ghế nhà trường, chỉ cần học được ý nghĩa của điểm zêrô cho chính bàn tay mình làm ra là ta có thể tốt nghiệp. Trái lại, lắm kẻ làm thầy sẽ sinh ra nhiều kẻ làm ma. Câu nói đơn giản ấy phải chăng đã chứa đựng cả cái lẽ huyền vi nhân thế.

Suy cùng, thế gian này có tan thành mây khói, vũ trụ có nhảy vào hư vô, kẻ học sĩ vẫn tìm tòi, trau dồi cái cái học của mình, làm cho kiến thức từ trong lòng mình phát tiết anh hoa, mở phơi chân lý, thì lúc đó cái học mới thực sự có giá trị. Trái lại, học để thành danh, học để kiếm tiền, học để làm thầy dạy, và tệ hơn nữa học để thi, học lấy lòng chính phủ, học để giúp đời, học để cho cái đầu nó to… đều là cái học rởm đời, dối trá. Nhân danh bất cứ cái gì, cho dầu là lý tưởng tốt đẹp cứu nhân độ thế, để tom góp, thâu thập cho chính mình, đều là không chính danh, đều trái với lẽ đạo… Hơn nữa, một nền giáo dục chỉ tập trung vào bộ óc thì chỉ làm cho con người hư hỏng và điên khùng, bởi bộ óc không phải là trung tâm con người, bộ óc sẽ không có nếu không được cuống rốn nối với lòng mẹ cung cấp năng lượng. Cho nên, một nền giáo dục đúng nghĩa là một nền giáo dục tập trung vào việc phát triển trung tâm năng lượng của đời sống con người, tức là cái rốn, bởi từ chỗ này, con người mới phát tiết mở phơi hoa trái của đời sống từ suối nguồn vô tận mà không bao giờ cạn.

© 2008 talawas