Tôi xin có vài ý kiến trả lời bài viết của N. Xu. Tôi sẽ trích lại nguyên văn những gì tôi muốn nhận xét cho bạn đọc dễ theo dõi.

Trước tiên N. Xu nói:

Có thể talawas là một diễn đàn nhỏ thật, mà có lẽ là cũng "chưa phải là diễn đàn cao cấp", nhưng nếu nó chứa những bài "bình luận có rất nhiều công tìm tòi công phu" thì làm sao mà phải băn khoăn, hay là tác giả băn khoăn cái gì khác?

Tại sao tranh luận trên talawas thì lại nghiễm nhiên trở thành một "vì sao lấp lánh"? Mà có giả sử là những người trên talawas là các ngôi sao đi, thì cũng chẳng có lý gì để nói là "bầu trời cả nước có lẽ đếm không hết nhân tài." Tại sao nước mình nghèo ư? Phải chăng bởi vì những nước giàu họ có hàng vạn diễn đàn, trên đó có hàng vạn người giỏi gấp hàng vạn lần những người tranh luận trên talawas. Phải chăng bởi vì chúng ta cần phải có nhiều "học thuật" hơn nữa, phải có "nhiều tìm tòi công phu" hơn nữa, phải suy nghĩ được "phức tạp" hơn nữa?

Tôi không hiểu nếu không có nền văn minh Hy-La và Ai-cập thì mặt mũi cái "nền văn minh phương tây" bây giờ nó như thế nào. Môn hình học chúng ta học trong trường phổ thông là từ đâu ra? Nền văn minh Trung Hoa giúp được gì ư? Hừm, thế trước khi ông cha chúng ta biết được mặt mũi dân Hồng mao thì họ sống theo những nguyên tắc, luật lệ gì, họ đọc sách gì, dùng chữ gì? Hay tác giả định nói là luật lệ sách vở chữ nghĩa không đóng vai trò gì trong "nền văn minh nhân loại"? Còn chuyện giờ đây ai cũng sử dụng khoa học kỹ thuật "phương tây" thì tất nhiên là đúng rồi.

Cũng có thể là tiếng Việt ít người biết đến. Tình hình hoàn toàn có thể khác nếu ban giám khảo Nobel ai cũng thông thạo tiếng Việt. Cũng có thể là các nhà văn, nhạc sĩ Việt nam viết dở, văn kém sâu sắc, nhạc kém hay. Còn chuyện nổi đình nổi đám trong nước nhưng ra thế giới là số không thì là chuyện bình thường, nhất là đối với một nước như Việt nam, chẳng phải cường quốc hùng mạnh gì. Đố N. Xu biết nhà văn nổi tiếng nhất của Bu-tan là ai đấy.

"Người ta" nói nhiều thứ lắm, nên đúng là "người ta" có thể đã nói những thứ này.

Hừm, tại sao Einstein, Freud và Beethoven lại nổi tiếng hơn Nguyễn Huy Thiệp, Phạm Thị Hoài và Bùi Giáng ư? Có thể có nhiều nguyên nhân, và một trong số chúng có thể là vì Einstein, Freud và Beethoven giỏi hơn Nguyễn Huy Thiệp, Phạm Thị Hoài và Bùi Giáng. Ai mà biết được.

Từ từ! Tôi không nghĩ Einstein muốn phục vụ cộng đồng khi ông ngồi nghiên cứu lý thuyết tương đối hẹp. Điều duy nhất ông nghĩ tới có lẽ chỉ là làm thế nào để có được một lý thuyết đúng. Feynman và Oppenheimer cũng vậy thôi. Họ muốn giải phương trình, chấm hết. Nếu họ nghĩ đến cộng đồng loài người thì họ đã chẳng lao tâm khổ tứ làm cho bằng được quả bom nguyên tử để rồi mở rượu ăn mừng khi nhận được tin vài trăm ngàn người chết (điều này đúng, vì chính Feyman nói như vậy, tôi có thể chứng minh). Các sản phẩm trí tuệ phương tây cao siêu đến mấy cũng có thể tiếp cận được ư? Tôi khuyên N. Xu nên thử đọc Freud hay Einstein cho đến nơi đến chốn xem sao. Chắc chắn là khó tiếp cận hơn talawas rất rất rất nhiều lần, phức tạp hơn rất rất rất nhiều lần.

Tôi chưa nhìn ra là "định hướng cộng đồng ngay từ trước khi cá nhân có ý định sáng tạo" lại có thể khiến cho "sự phát triển cá nhân chỉ dần dà chỉ đi theo một con đường duy nhất là tự hoàn thiện mình trong môi trường hẹp", tôi chỉ thấy định hướng sáng tạo ngay từ trước khi cá nhân có ý định sáng tạo mới là nguy hiểm. Nếu trước khi sáng tác Beethoven được lệnh là phải hướng các tác phẩm của ông tới cộng đồng thì chắc ông phải phát điên lên mất.

Không phải câu nào cao siêu khó hiểu cũng được mọi người "đồng ý với nhau" là "đầy ý nghĩa", chỉ có rất ít câu trong số vô số câu là được hưởng cái số phận ấy, và có lẽ trước khi đi đến bất kỳ một kết luận nào về những câu đó, chúng ta nên xem lại cho kỹ xem chúng nói cái gì.

Ai đã thử đọc Hegel, hay Heidegger, hay Lacan, đều sẽ thấy riêng về việc "thần tượng các triết gia ăn nói mơ hồ đa nghĩa", phương Tây ít nhất là phải bằng phương Đông. Còn về ý nghĩa xã hội thì tôi nghĩ cũng chỉ đến được như học thuyết của Khổng Tử là cùng. Tôi không dám phán xét những người châu Á khác, cũng như người châu Âu, hay châu Phi, vì tôi không biết gì về họ mấy. Nhưng theo kinh nghiệm bản thân thì tôi thấy dùng lý lẽ để thuyết phục một người Việt nam là một trong những việc khó, đặc biệt là khi lý lẽ đó hơi khó hiểu, và cuộc tranh luận không xoay quanh một cái gì đấy có giá trị thực tế sát sườn. Câu cửa miệng của rất nhiều người Việt nam là mày cứ nói cái gì lằng nhà lằng nhằng sốt cả ruột, hay cái này không có giá trị thực tế. Vì vậy, kết luận là "người Việt...rất thích chạy theo những sản phẩm trí tuệ khó hiểu và có giá trị xã hội rất mơ hồ" tôi e là hơi bị sai.

Chẳng có gì nghịch lý cả, khi nghe nhạc người ta quan tâm nhất đến...nhạc, chứ không phải tính xã hội của tác phẩm.

Thế chẳng nhẽ Britney Spears được nhiều người trên thế giới thích thế là bởi vì ai cũng biết là cô ta "muốn diễn đạt điều gì" ư?

Thứ nhất, thưởng thức văn là một chuyện, phê bình văn là một chuyện khác. Thứ hai, việc ít ai nói đuợc giá trị và ảnh hưởng xã hội của Nguyễn Huy Thiệp là gì chưa đủ để ta kết luận bất kỳ điều gì về bản thân Nguyễn Huy Thiệp. Thử hỏi bất kỳ ai xem giá trị xã hội và tác động của định lý không đầy đủ (Incompleteness Theorem) là gì. Câu trả lời chắc sẽ còn mơ hồ hơn, nếu như có được câu trả lời. Điều đó không có nghĩa Kurt Gödel không phải một nhà toán học thiên tài. Còn nếu lấy các bạn trẻ dưới 24 tuổi ra để làm tiêu chuẩn đánh giá thì Nguyễn Du còn phải xách dép cho Đô-rê-môn.

Đọc những dòng này ai cũng thấy N. Xu là một người đòi hỏi cao ở người dịch, nhất là khi độc giả gồm nhiều người, trong đó có cả trí thức, như cả những dòng sau cho thấy:

Đây mới chỉ là việc dịch một bài thơ. Dịch những thứ khác, như triết học chẳng hạn, thì chắc việc dịch cho đúng với tiếng gốc còn quan trọng nữa. Nhưng hình như N. Xu lại không áp dụng đúng cái tiêu chuẩn này cho một dịch giả khác, Phan Ngọc.

Xin lưu ý là không những không được động đến giá trị của bản dịch (sai), mà còn không được chê là người dịch dốt nữa. Phạm Thị Hoài, vì đã dám cả gan nhận xét, phê bình và đính chính lại nhiều chỗ trong bản dịch đầy những lỗi của Phan Ngọc, đã nhận được không chỉ câu trả lời của bản thân Phan Ngọc - điều này là tất nhiên- mà còn cả câu sau của N. Xu nữa:

Phạm Thị Hoài đã vi phạm đạo đức, theo như N. Xu. Chưa hết, sau khi Phan Ngọc trả lời Phạm Thị Hoài, talawas đăng bài của Phạm Việt Vinh, nhưng theo ý N. Xu thì đây là một việc làm sai trái vì:

Đấy nó là như thế! Hiểu rồi, nhưng nếu không đăng bài của Phạm Việt Vinh thì talawas sẽ ra sao nhỉ. Không công bằng! Không dân chủ! Không khách quan!

Trên đây là những câu tôi còn đủ sức để có được nhận xét. Nhưng có những đoạn N. Xu lên cơn hỏi một loạt những câu hỏi như sau:

Tôi không hiểu N. Xu có muốn tự đứng ra tổ chức cái giải thưởng này không, nhưng tôi nghĩ Phạm Thị Hoài mới đề nghị lập ra một cái giải thưởng như thế, còn những người có trách nhiệm lập giải thưởng này chắc không nhất thiết phải thông báo với từng cá nhân những chi tiết tổ chức liên quan đến giải thưởng ấy. Nhưng N. Xu còn hỏi những câu hỏi điên hơn nữa, mà có lẽ không ai biết phải trả lời như thế nào:

Làm thế nào để một người run lên vì sung sướng được thì có trời mà biết. Còn chuyện một độc giả nào đấy có biết hay hiểu Bùi Giáng không thì...cũng có trời mà biết. Bản thân N. Xu cũng công nhận rằng:

Nhưng lý do tại sao thì mới gọi là hay:

Tôi xin dừng ở đây. Tôi đang rất buồn. Hy vọng trong tương lai...Mà thôi, có lẽ cũng không nên hy vọng gì cả, vì nếu những "trí thức nho nhỏ" như N. Xu "rất là đông đấy" thì tương lai quả là đen tối.

© 2003 talawas