Tập sách 100 bài thơ hay nhất thế kỷ XX do Trung tâm Văn hoá Doanh nhân (TTVHDN) và Nhà xuất bản Giáo dục (NXBGD) vừa ấn hành đã bị dư luận trong nước và ngoài nước phản ứng. Theo lời nói đầu của TTVHDN và NXBGD cho tuyển tập này, thì đây là cuộc thi bình chọn các bài thơ hay của thế kỷ XX, diễn ra trong suốt hai năm, có hàng nghìn thí sinh khắp nước và hải ngoại tham gia; cuối cùng, qua “mắt xanh” của ban chung khảo gồm năm vị: nhà thơ Hữu Thỉnh (trưởng ban), nhà thơ Phạm Tiến Duật, nhà thơ Trần Đăng Khoa, giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh và nhà thơ Bằng Việt, mới lọc ra “vàng ròng” là 100 bài thơ hay nhất thế kỷ XX này.

Nhân việc nhà thơ Bằng Việt (người trong ban chung khảo) công bố trên báo Nông thôn Ngày nay (website báo Nhân dân có đưa lên mạng, nhờ trang web talawas nối mạng nên nhiều người trong và ngoài nước mới biết) thông qua hình thức phỏng vấn về những bất cập, những bê bối của việc tuyển chọn thơ kia. Trong bài trả lời phỏng vấn này, anh Bằng Việt tiết lộ: “Bài thơ ‘Nguyễn Trãi trước giờ tru di’ của Trần Mạnh Hảo đã có trong danh sách tuyển chọn, bị gạch đi thay bằng bài thơ ‘Đêm mưa’ của Tô Hoàn”. Nhân chuyện này, anh Việt Hùng của đài RFA (Á châu tự do) đã phỏng vấn chúng tôi. Bài phỏng vấn này đã được các trang web hải ngoại nối mạng, nên nhiều người đọc thông cảm, đã phôn cho chúng tôi, hỏi rằng: tìm bài thơ “Nguyễn Trãi trước giờ tru di” ở đâu? Vậy trước khi có một vài nhận xét về tuyển tập thơ trên, chúng tôi xin chép ra đây bài thơ “Nguyễn Trãi trước giờ tru di” của mình và bài thơ “Đêm mưa” của Tô Hoàn.

Một điều rất lạ là hai vị trong ban chung khảo, nhà thơ Bằng Việt và nhà thơ Phạm Tiến Duật (cả hai vị đều có thơ được chọn) lại chê tuyển tập thơ quý hoá này là hỏng, là ẩu. Đây là lời anh Bằng Việt trong bài đã dẫn: “Trong 100 bài hay nhất thế kỷ XX… tôi thấy chỉ có 50% là xứng đáng… Một cuốn sách mà 50% chưa đạt thì thật khó chấp nhận”. Như vậy, dựa vào ý anh Bằng Việt, chúng tôi đề nghị TTVHDN và NXBGD lần sau tái bản, nên đổi nhan đề cuốn sách, từ 100 bài thơ hay nhất thế kỷ XX thành 50 bài thơ hay nhất và 50 bài thơ dở nhất thế kỷ XX mới đúng! Nhà thơ Phạm Tiến Duật trong bài “Chọn bài thơ bình thường thành… hay nhất thế kỷ XX” in ở trang 17, báo An ninh Thế giới Cuối tuần số 68, 3-2007, cũng đồng ý với ý kiến của nhà thơ Bằng Việt ở trên. Anh Phạm Tiến Duật tỏ ra rẻ rúng, coi thường chính sản phẩm mình tham gia tuyển chọn: “Tôi chưa hài lòng vì tôi không cảm thấy vinh dự lắm khi đứng trong tuyển tập 100 bài thơ hay nhất thế kỷ XX”.

Cũng trên trang báo An ninh Thế giới Cuối tuần này, bên cạnh bài của anh Phạm Tiến Duật là bài “Cơ quan Hội Nhà văn cảm thấy như thể bị mắc lừa” của nhà thơ Vũ Quần Phương - chủ tịch hội đồng thơ Hội Nhà văn Việt Nam - người có bài được tuyển chọn trong tuyển thơ, gay gắt và “phủ nhận sạch trơn” công lao của TTVHDN và NXBGD, cũng như công lao của ban chung khảo do nhà thơ Hữu Thỉnh - chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam cầm đầu, bằng những lời “ác chiến” sau: “Việc TTVHDN và NXBGD công bố 100 bài thơ hay nhất thế kỷ XX thì tôi cho rằng, đó là 100 bài thơ hay của các doanh nhân mà thôi. Mà đây mới chỉ là 100 tác giả thì chính xác, chứ 100 bài thơ hay thì chưa”… “Tôi thấy có một điều đáng lo là, việc rối loạn tiêu chí trong tuyển chọn 100 bài thơ hay nhất thế kỷ XX. Nếu NXBGD in ra và đưa xuống các nhà trường thì chính các thầy cô giáo và học sinh nhầm lẫn. Đó là điều nguy hiểm. Cuộc bình chọn này cũng khiến cơ quan Hội Nhà văn cảm thấy hụt hẫng như thể bị mắc lừa”.

Người có bài phê phán tập 100 bài thơ hay nhất thế kỷ XX nhanh nhất in trên báo điện tử talawas và một vài báo trong nước là nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên. Anh Nguyên cho tuyển tập này là phản… thơ! Ba nhà thơ vinh dự có bài trong tuyển tập này là Thanh Thảo, Nguyễn Trọng Tạo và Hoàng Hưng cũng lên tiếng chê tuyển thơ này trên báo chí trong nước. Các vị này cho rằng tuyển thơ thế kỷ XX mà thiếu vắng hầu hết các nhà thơ của Việt Nam Cộng hòa, từc Sài Gòn cũ, cũng như các nhà thơ Việt Nam di tản là một thiếu sót lớn. Trên website Đàn Chim Việt, tác giả Nguyễn Văn Lục cũng dành hai bài phê phán tuyển thơ này.

Chúng tôi hoàn toàn tán đồng ý kiến của các nhà thơ, nhà phê bình trên sau khi đã có trong tay tập 100 bài thơ hay nhất thế kỷ XX. Nay, chúng tôi xin phép được nêu ra một số nhận xét, ngõ hầu để các nhà tuyển chọn, những “con mắt xanh” làm nghề chấm giải thưởng văn học, xét tuyển thi phẩm, văn phẩm cho các tuyển tập rút kinh nghiệm để trả văn học về cho văn học, trả thơ về cho thơ, nghĩa là phải lấy cái hay làm tiêu chí khi tuyển lựa giải thưởng hay tuyển chọn thơ cho các thi tuyển.

Sau khi đọc tới ba lần tập 100 bài thơ hay nhất thế kỷ XX, chúng tôi thấy tiêu chí chọn bài của ban tuyển chọn hầu như là tiêu chí chính trị. Có tới hơn ba mươi bài thơ trong tuyển thơ lấy đề tài “chiến tranh cách mạng”, tức đề tài chính trị làm nội dung phản ánh là hơi bị… nhiều. Ngay cả việc ban tuyển chọn đưa một số nhà thơ của Việt Nam Cộng hòa (1954-1975) từng có thành tích “chống cộng” là Vũ Hoàng Chương, Nguyên Sa, Đinh Hùng… để phục vụ Nghị quyết 36 về Việt kiều (khúc ruột ngàn dặm) của Bộ Chính trị cũng là tiêu chí chính trị, quyết không phải tiêu chí thơ; rằng tuyển thơ công bằng chưa nào, đủ cả Việt Nam Cộng hòa và Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, rất chi là “mặt trận”! Còn các trường hợp các nhà thơ Á Nam Trần Tuấn Khải, Phạm Thiên Thư, Bùi Giáng của Sài Gòn cũ được đưa vào tuyển vì cụ Á Nam từng là Việt cộng nằm vùng; Phạm Thiên Thư, Bùi Giáng không có “tì vết” chống cộng! Thế thì còn các tác giả thơ “thứ dữ” của Việt Nam Cộng hòa như các vị: Quách Tấn, Đông Hồ, Bàng Bá Lân, Kiên Giang, Nhất Hạnh, Cung Trầm Tưởng, Tuệ Mai, Nguyễn Đức Sơn, Tô Thuỳ Yên, Thanh Tâm Tuyền, Nhã Ca, Nguyễn Bắc Sơn, Trụ Vũ, Du Tử Lê, Trần Dạ Từ, Viên Linh, Trần Tuấn Kiệt, Quách Thoại, Tường Linh, Luân Hoán, Hà Huyền Chi, Hà Thúc Sinh, Vi Khuê, Vũ Hữu Định, Nguyễn Tất Nhiên, Vương Đức Lệ, Kim Tuấn, Nhất Tuấn, Hoàng Anh Tuấn, Cao Thoại Châu, Cao Tần (Lê Tất Điều)… lại không có mặt trong một tuyển thơ hay của Việt Nam thế kỷ thứ XX là sao? Chưa kể các nhà thơ Việt hải ngoại như Nguyễn Hồi Thủ, Khế Yêm, Thường Quán, Hoàng Xuân Sơn, Đinh Linh… cũng bị bỏ rơi?

Có rất nhiều bài thơ dở trong 100 bài thơ hay nhất thế kỷ XX được chọn với tiêu chí chính trị, chứ không phải tiêu chí thi ca. Chúng tôi xin lần lượt chứng minh.

Trường hợp thứ nhất là một bài thơ dở của Sóng Hồng, bài “Đọc thơ Ức Trai”. Xin chép nguyên bài thơ từ các trang 84, 85, 86 của tuyển thơ đã dẫn.

Có lẽ “quần chúng yêu thơ” và ban chung khảo tuyển chọn của nhà thơ Hữu Thỉnh và nhà văn Lê Lựu khi chọn bài thơ này của Sóng Hồng đã không phân biệt được sự khác nhau về thể loại giữa “thơ” và “tấu” chăng? “Đọc thơ Ức Trai” của Sóng Hồng thực ra chỉ là một bài tấu cũ, tức nói có vần, tịnh không có một câu thơ. Có lẽ bài này được tuyển chọn chỉ vì Sóng Hồng là bút danh của ông Trường Chinh – lãnh tụ Đảng Cộng sản Việt Nam - được coi như ngang hàng với ông Lê Duẩn, chỉ xếp dưới ông Hồ Chí Minh mà thôi? Ví dụ, chúng tôi xin ngẫu hứng theo bài tấu trên của ông Sóng Hồng mà “tấu” thử vài câu “thơ” về Nguyễn Du chơi :

Những câu thuần nói như trên, dù tới tấp xuống dòng cũng không thể gọi là thơ được!

Trường hợp thứ hai để minh chứng cho tiêu chí chính trị khi tuyển chọn 100 bài thơ hay nhất thế kỷ XX, chúng tôi xin chép nguyên bài thơ “Sư đoàn” của Phạm Ngọc Cảnh in ở các trang 14, 15, 16 trong tuyển thơ đã dẫn:

“Sư đoàn” là “bài thơ” viết theo trường phái “tấu thi” của Sóng Hồng: nghĩa là toàn những câu nói xuống dòng liên tù tì, toàn những câu nói rất sáo, mà là sáo cũ; thơ gì mà toàn khẩu hiệu, rất đao to búa lớn, quát tháo inh ỏi. “Sư đoàn” tịnh không có một câu thơ. Một số người hoài nghi: không biết nhà thơ Phạm Ngọc Cảnh có ân oán giang hồ gì với “hàng nghìn quần chúng yêu thơ” và năm vị trong ban chung khảo tuyển thơ này hay không, mà họ lại chơi xỏ ông bằng cách chọn bài thơ dở nhất của ông vào tuyển thơ 100 bài thơ hay nhất thế kỷ XX, trong khi ông còn có vài ba bài thơ hay khác lại dìm đi, không chọn?

Trường hợp thứ ba, chúng tôi muốn chứng minh tiêu chí chính trị là tiêu chí tuyệt đối của ban tuyển chọn để tuyển thành tập thơ này. Đấy là bài thơ “Cô bộ đội ấy đã đi rồi” của chính một nhà thơ trong ban chung khảo: anh Phạm Tiến Duật. Nhưng lạ nhất là chính nhà thơ Phạm Tiến Duật lại chê bai chính bài thơ do anh và bốn thành viên chung khảo cùng “hàng nghìn quân chúng yêu thơ” đã chọn. Anh Duật viết về bài thơ này của anh trong bài báo đã dẫn: “Sở dĩ tôi nói chưa hài lòng vì họ lựa chọn bài mà tôi thấy không thích, thậm chí chỉ ở mức trung bình”. Tại sao bài thơ anh không thích, anh cho là trung bình, lại được đôn lên thành một trong những bài thơ hay nhất của thế kỷ XX? Xin chép nguyên văn bài thơ “không thích”, thơ “trung bình” của nhà thơ Phạm Tiến Duật:

Người viết bài này xin van lạy “hàng nghìn quần chúng yêu thơ” theo sự quảng cáo của TTVHDN đã bỏ phiếu chọn bài thơ “Cô bộ đội ấy đã đi rồi” của Phạm Tiến Duật và ban tuyển chọn do nhà thơ Hữu Thỉnh cầm đầu, xin thương xót chúng tôi mà viết bài chỉ giúp chúng tôi xem bài thơ này hay ở chỗ nào, vì sao nó lại được chọn làm một trong 100 bài thơ hay nhất thế kỷ thứ XX? Riêng ngu ý của chúng tôi, thì bài thơ này quá dở vì nó chỉ là một bài tấu, chẳng có một câu thơ hay, lại toàn lời nói sáo ngô nghê, dông dài, lẩm cẩm, mà sáo mới, khác sáo cũ của bài thơ trên của Sóng Hồng và bài thơ trên của Phạm Ngọc Cảnh. Thơ, chỉ có hay và dở. Nay, Phạm Tiến Duật xếp bài thơ trên của mình là bình thường, trung bình, mình không thích, tức thị là thơ dở rồi còn gì?

Trường hợp thứ tư trong tiêu chí chính trị để chọn thơ của “hàng nghìn quần chúng yêu thơ” và ban tuyển chọn của nhà thơ Hữu Thỉnh là trường hợp bài thơ “Nói sao cho vợi” của tiến sĩ Thu Trang, nhà sử học, cựu minh tinh màn bạc từng đóng phim chống cộng Chúng tôi muốn sống, nữ Việt cộng nằm vùng của Sài Gòn những năm cuối thập niên 50, đầu thập niên 60, Việt kiều yêu nước tại Paris nước Pháp. Xin chép trọn vẹn bài thơ của nữ sĩ Thu Trang in ở trang 203, 204 tuyển thơ đã dẫn:

Có thể khi viết bài thơ này, nữ sĩ Thu trang rất chân thành, rất xúc cảm. Nếu bài thơ này chỉ nằm trong tập thơ riêng của bà, thì tuyệt nhiên chúng tôi không dám động tới. Nhưng khi nó đã được “hàng nghìn quần chúng yêu thơ” và nhà thơ Hữu Thỉnh, nhà văn Lê Lựu cùng tập thể các nhà thơ số một Hà Nội, giáo sư số một Hà Nội tuyển chọn thành một trong 100 bài thơ hay nhất thế kỷ XX thì nó đã vượt qua cảm xúc chân thành riêng tư nữ sĩ, mà nó thành tài năng, tài sản quốc gia, thành nghệ thuật, thành mẫu mực cho thơ hay, đè bẹp hàng vạn bài thơ chưa hay khác! Nó, tức nhiên bài thơ trên của nữ sĩ phải chịu sự thử lửa của dư luận, điều mà nữ sĩ Thu Trang chắc chắn không hề muốn. Bởi vì trong đời, bà đã có quá nhiều lĩnh vực thành công, chẳng dại gì chen chân vào chốn trường văn trận bút để làm trò cười cho thiên hạ. Nhưng, lỗi là ở “hàng nghìn quần chúng yêu thơ” do nhà văn Lê Lựu và nhà thơ Hữu Thỉnh dẫn đắt, đã đẩy bà bỏ sở trường khoa học vốn dĩ của mình, để liều mạng nhảy ùm xuống sông sở đoản của mình là thơ, để “giơ đầu chịu báng”! Có nhiều luồng dư luận quanh vụ chọn bài thơ này của bà Thu Trang (và một vị Việt kiều khác) rằng các anh Lê Lựu, Hữu Thỉnh, Phạm Tiến Duật, Bằng Việt, Trần Đăng Khoa mỗi lần du Tây, ghé qua Paris luôn luôn được Ban Việt kiều Yêu nước của nữ sĩ Thu Trang tiếp rước linh đình. Nay, các nhà thơ này tìm cách trả nợ, đã đẩy bài thơ còn ở dạng báo tường này của nữ sĩ Thu Trang thành một trong 100 bài thơ hay nhất thế kỷ XX theo kiểu ngụ ngôn La Fontaine: con ễnh ương toan phình bụng lên thành con bò. Cũng có luồng dư luận bảo, “hàng nghìn quần chúng yêu thơ” và hai ông Hữu Thỉnh, Lê Lựu thực hiện Nghị quyết 36 của Bộ Chính trị “lôi kéo khúc ruột ngàn dặm”, nên trong tuyển thơ hay nhất thế kỷ, sao lại quên bà con Việt kiều? Và nữ sĩ Thu Trang được ưu tiên hơn tỉ lần những Việt kiều “chưa yêu nước” khác như các thi sĩ: Nguyễn Hồi Thủ, Thường Quán, Khế Yêm, Đinh Linh… Cả hai dư luận trên, dù ban tuyển chọn tập thơ hành xử theo phương cách nào, xét cho cùng, thì việc đưa những bài thơ kém cỏi như bài thơ này của nữ sĩ Thu Trang vào tuyển thơ 100 bài thơ hay nhất thế kỷ XX cũng là hành vi không lương thiện.

Một hành vi không lương thiện khác của “hàng nghìn quần chúng yêu thơ” và hai vị Lê Lựu và Hữu Thỉnh là việc chọn bài thơ “Cổ Luỹ cô thôn” của nhà thơ Phạm Thiên Thư, một bài thơ thất ngôn bát cú; xin chép nguyên văn từ trang 202 của tuyển tập đã dẫn:

Đây là bài thơ vào loại dở nhất của anh Phạm Thiên Thư. Anh Phạm Thiên Thư có nhiều bài thơ hay khác sao không chọn, lại đi chọn bài thơ kém cỏi này? Ngay cả thiên tài thơ như Nguyễn Du, Nguyễn Trãi, Hồ Xuân Hương… cũng vẫn còn có bài thơ dở, huống hồ Phạm Thiên Thư? Phạm Thiên Thư rất xứng đáng được chọn vào 100 bài thơ hay thế kỷ XX nhưng không phải là bài thơ dở tệ như bài này? Hay là “hàng nghìn quần chúng yêu thơ” và hai ông Lê Lựu, Hữu Thỉnh không phân biệt được thơ dở và thơ hay? Hay là ban tuyển chọn ra đòn chính trị, chơi khăm Phạm Thiên Thư để chơi xỏ các nhà thơ của Việt Nam Cộng hòa: rằng, thơ các anh dở ẹc, các ông thử chọn ra vài mống để thiên hạ cười chơi?

Vì khuôn khổ bài báo không cho phép, chúng tôi không thể chép ra đây hết 70 (bảy mươi) bài thơ dở khác theo trường phái “tấu thi” của cuốn 100 bài thơ hay nhất thế kỷ XX để quý bạn đọc cùng phán xét. Chúng tôi có một yêu cầu, nếu TTVHDN và NXBGD (thấy ghi ở trang 4: “Bản quyền thuộc NXBGD) tái bản tuyển tập thơ có một không hai này, xin nhớ thay đổi nhan đề cuốn sách thành: 30 bài thơ hay và 70 bài thơ dở nhất thế kỷ XX.

Sài Gòn 18-04-2007

© 2007 talawas